آدم عوض می‌شود. رشد می‌کند. تغییر می‌کند. حالا سرعت و کیفیت تغییرات متفاوت است. خیلی از نوشته‌های قدیمم را دوست ندارم. ممکن است مال یک ماه یا یک سال پیش باشد. اینطوری‌ست زندگی. عجیب نیست این. یک روزی جایی حرفی زدم،‌ دیگر برایم محکم و قابل دفاع نیست. درباره‌ی شعر، ادبیات،‌ مشروطه و هر چه. اطلاعاتم کم بوده، دنیایم کوچک بوده، عجیب نیست. اما اینکه بخواهم ازش دفاع کنم و بگویم همین است که هست، خیلی کم‌عقلی می‌خواهد که امیدوارم دچارش نشوم.

روی میز جدید مکعب‌هایی چوبی‌ست که هر روز صبح مرتب‌شان می‌کنم. هفتم، هشتم، نهم. شنبه، یکشنبه، دوشنبه. هوا رو به سردی‌ست. ذهنم می‌رود به سکونی که میز دیگر آنجا دچارش شده. باید طبیعی باشد که همه چیز رها شده باشد آنجا. اما به نظرم عجیب می‌آید. مثل عقربه‌هایی که سال‌ها چرخیده‌اند و حالا در ساعتی ایستاده‌اند. سکوت اینجا و سکون آنجا.

تمام حواسم به دندانه‌هایی‌ست که آرام در هم می‌چرخند. نزدیک به چهل سالگی هم تجربه‌اش کرده بودم. پس این بار بهتر این کار را انجام خواهم داد.

.

اندر آن ساعت که بر پشتِ صبا بندند زین / با سلیمان چون برانم من که مورم مرکب است

دم غروب پدری با دختر و پسرک چهار پنج ساله‌اش آمدند. من راه را دویده بودم که به غروب برسم. غروب را نگاه کنم. یک پلکان بلند چوبی بود و چند پاگرد تا لب ساحل. از کنار من رد شدند. سرم را میان دست‌هایم گرفته بودم. برگشتم نگاهشان کردم. پابرهنه بودند. پدر با شلوارک، دو بچه مایو. جان بچه‌ها روشنایی داشت. سرم بدون دستانم برگشت به غروب. از پله‌ها پایین رفتند. داشت تاریک می‌شد. پدر بدون حرفی به دریا زد. دریا موج داشت. بچه‌ها هم بدون حرف دنبالش رفتند. پدر برنمی‌گشت نگاهشان کند. بچه‌ها آب می‌خوردند. زمین می‌خوردند. بلند می‌شدند. موج پرتشان می‌کرد.

تاریک‌تر شد. ایستاده بودم. فکر کردم گوشی همراهم نیست. در تاریکی ممکن است راه را گم کنم. پدر از آب بیرون آمد. دو کودک هم مثل دو جوجه اردک دنبالش آمدند. از پله‌ها بالا آمدند. سرد بود. حوله نداشتند. دندان‌های شیری‌شان به هم می‌خورد. نمی‌گفتند سرد است. آمدند. رد شدند. رفتند.

این فعل گذشتن را دوست دارم. می‌گذرد. روزهای سخت می‌گذرد. این گیجی و آشفتگی می‌گذرد. مگر همیشه همین نبوده؟ گذشته. سخت بوده؟ گذشته. هر چه بوده آمده و سنگینی کرده و سرانجام گذشته. چیزهایی یاد گرفته‌ای و در دفترچه‌ات یادداشت کرده‌ای. با اشک یا با خنده. گذشته.

تمام این روزها با خودم حرف زدم. گفتم می‌توانم. می‌شود. خوب است. از این فشار نباید فرار کنی. باید همین جا بایستی محکم. قصه‌ی بیرون همیشه با قصه‌ی درون فرق دارد. پرده‌های بسیاری کشیده شده. کسی از پشت پرده خبر ندارد. اما سالیان بسیار به آدم این شناخت را داده که باید محکم بایستی. دلیل؟ دلیلش را شاید سازندگان جهان و انسان بدانند. که من بی‌خبرم از چگونگی‌شان. اما درون انسان جملاتی وردگونه شنیده می‌شود. جملاتی که از آن خودت است.

آنقدر گیج بودم که گفتم ننویسم تا تمام شود این سفر. سفر تمام نمی‌شود. باران‌ها آمد. آفتاب‌ها شد. شبان و روزان. مردان و زنان. دیدن و شنیدن. سفر تمام نشد. نمی‌دانم چه می‌کنم. روزی ده کیلومتر و بیشتر. راه می‌روم. نگاه می‌کنم. می‌روم. می‌آیم. به این مرد دربان سلام می‌کنم. چتر امانت می‌گیرم. هر جا می‌روم مراقبم چترش را جا نگذارم. آخر شب به نگهبان شب‌ به‌خیر می‌گویم. جایم را چندین بار عوض کردم. باز کشیدن چرخ‌های چمدان از خیابان‌ها. رفتن به پذیرش‌ها. پرسش‌های معمول. این آن. چند چون. عوض کردن پرواز. حرف زدن. ساکت شدن. نگاه کردن. حساب کردن. چانه زدن.

این تونل مخفی بوده؟ بله. الان دویست مترش بیشتر باز نیست. در تاریکی پیش می‌روم. همیشه همین بوده. بوی کپک می‌آید، برمی‌گردم. بوی کپک مسیر را عوض می‌کند. همیشه همین بوده. بوها، صداها. دروغ‌ها. فریب‌ها. حواس انسانی. شاخک‌ها.

می‌خندم. زیر چتر بلند می‌خندم و باران دارد شلاق می‌زند بر سنگ‌فرش.

حالا یه چیزی می‌شه دیگه، چیکارش کنم.

مستی به چشمِ شاهدِ دلبندِ ما خوش است / زآن رو سپرده‌اند به مستی زمام ما

خیز و در کاسه‌ی زر آبِ طربناک انداز / پیشتر زان که شود کاسه‌ی سر خاک‌انداز

حافظ

بحث بر سر شعر معاصر زبان فارسی بسیار است. پرسش‌های بسیار در ذهنم است که این شعری که روزانه نوشته می‌شود چه نسبتی با شعر کهن زبان فارسی دارد. این شعر ادامه‌ی شعر زبان فارسی‌ست یا ادامه‌ی شعر ترجمه شده‌ی صد و پنجاه سال اخیر. آیا این شعر در پیوند است با شعر رودکی و سعدی و حافظ و خیام و فردوسی؟ گمان نمی‌کنم بشود پاسخ مثبت به این پرسش داد. آیا اساساً دیگر چنین پیوندی غیرممکن است؟ مانند فلسفه‌ی یونان؟ اما تئاتر انگلیس آیا به شکلی ادامه‌ی نمایشنامه‌نویسان قدیمش نیست؟ با قدمت بسیار کمتر البته.

در این رابطه من از بحث‌ها و صحبت‌های آقای آریاسپ دادبه،‌ دیباچه‌ای بر تاریخ هنر و فرهنگ ایران،‌ بسیار استفاده کردم. سپاس‌گزارم از ایشان. امیدوارم دیگرانی هم به این موضوع و پرسش‌هایش که چگونه تداوم فرهنگی هنری سالیان این سرزمین در هم شکست فکر کنند. چگونه دیگر پیاله‌های قدیمی در پیاله‌های جدید سرریز نشدند. این پرسش را می‌توان بسیار دقیق‌تر کرد.

دیباچه‌ای بر تاریخ هنر و فرهنگ ایران،‌ آریاسپ دادبه،‌ فصل‌نامه‌ی حرفه: هنرمند

نمی‌دانم. اگر روزگاری وقتی بیایم از پس این دو کاری که اکنون دستم است،‌ دوست دارم بنشینم و در این مورد تحقیق کنم که چه شد و چه بر سر این شعر سالیان آمد. حرف نیما یوشیج چه بود و بی‌شاگردی او چه آسیب‌هایی زد به این دوره و چگونه کسی کار او را پی نگرفت و یک وضعیت نا ( … نمی‌دانم چه صفتی اینجا بگذارم تا روشن‌تر کند حرفم را) شروع به رشد کرد. شعر ترجمه شده چه تاثیری داشت و ده‌ها متغیر دیگر. طبعاً دیگران در این مورد نظر دارند. حرف بسیار است و اینجا نمی‌خواهم وارد موضوعی شوم که باید با دقت و احتیاط در موردش نوشت.

بگذریم.

مصاحبه‌‌ی پاریس ریویو با خانم الیزابت بِشاپ را دیدم. مصاحبه را هنوز نخواندم. اما همان یک جمله‌ی تیتر برای من جالب بود، جمله‌ای‌ست که دوستان نزدیکم از من بسیار شنیده‌اند. همواره به نوعی معذب بوده‌ام در رابطه با این عنوانِ شاعر. نمی‌دانم مشکل الیزابت چیست، و او چه شکلی از شرمسار بودن را تجربه کرده،‌ شاید باید بروم بخوانم و نکته‌ای برایم روشن شود.

این وضعیتِ من البته ربط مستقیمی به موضوعی که در موردش نوشتم ندارد، این یک حس و جدال قدیمی‌ست.

There’s nothing more embarrassing than being a poet, really.

Elizabeth Bishop

خرداد تمام می‌شود.

جنگ کوچک من و کبوترها به پایان رسید. قبول کردند (حالا فعلاً البته) کاری به حسن‌یوسف‌ها نداشته باشند و در این چند هفته مراقبت و نگهبانی من حسن‌یوسف‌ها هم جان گرفتند و شاخ و برگ دادند و امیدوارم بدون من هم بتوانند روی پای خودشان بایستند.

یکی از زیباترین صبح‌های تهران است. هواشناسی می‌گوید باران می‌آید. خورشید آن دور است، زمین را گرم می‌کند و حسن‌یوسف‌ها با نورش رشد می‌کنند و قوی می‌شوند. امروز کمی در مورد پلاسما خواندم. آنجا در سطح خورشید. شکلی دیگر از ماده، در حرارت بالا،‌ جامد به مایع و بعد به گاز و در نهایت به این وضعیت یا شکل پلاسما می‌رسد. نزدیک به گاز. گازی خنثی شده. بخشی از اتم‌ها الکترون از دست داده‌اند و این وضعیت خاصی را به وجود می‌آورد. رساناست. نودونه درصد کیهان را تشکیل داده. می‌توانم چند جمله دیگر هم این اینجا بنویسم، اما بهتر است ننویسم چون می‌شود تکرار کردن و کپی کردن آنچه خوانده‌ام. فهم درستی درش نیست. اما برایم جالب بود. شگفت‌انگیز. باید درست بخوانم.

و اصلاً چه می‌خواستم بگویم؟ چه در ذهنم بود؟ هان، این. یک نظریه ساخته بودم. وقتی وضعیت ب را می‌خواهی،‌ اما شرایط برای ایجاد تغییر و رسیدن به وضعیت ب ممکن نیست، وارد وضعیت دال که در دسترس و ممکن است نشو. در واقع اینکه دال (هیچ‌چیزی) را جایگزین ب (خواسته‌ات) نکن. این کار رنجی ایجاد می‌کند که اوضاع را سخت‌تر می‌کند. ثانیاً شکلی از بی‌معنا شدن به همراه می‌آورد. اما ماندن و بودن در همان شرایط (که وضعیت ب درش به نظر ممکن نمی‌رسد) و تلاش کردن برای ایجاد تغییر در راستای خواسته‌ی ب منطقی‌تر است و به چشم من کیفیت زندگی را هم بیشتر می‌کند.

معنا.

حتی اگر هیچ‌وقت نرسی، معنا داری.