آنقدر گیج بودم که گفتم ننویسم تا تمام شود این سفر. سفر تمام نمی‌شود. باران‌ها آمد. آفتاب‌ها شد. شبان و روزان. مردان و زنان. دیدن و شنیدن. سفر تمام نشد. نمی‌دانم چه می‌کنم. روزی ده کیلومتر و بیشتر. راه می‌روم. نگاه می‌کنم. می‌روم. می‌آیم. به این مرد دربان سلام می‌کنم. چتر امانت می‌گیرم. هر جا می‌روم مراقبم چترش را جا نگذارم. آخر شب به نگهبان شب‌ به‌خیر می‌گویم. جایم را چندین بار عوض کردم. باز کشیدن چرخ‌های چمدان از خیابان‌ها. رفتن به پذیرش‌ها. پرسش‌های معمول. این آن. چند چون. عوض کردن پرواز. حرف زدن. ساکت شدن. نگاه کردن. حساب کردن. چانه زدن.

این تونل مخفی بوده؟ بله. الان دویست مترش بیشتر باز نیست. در تاریکی پیش می‌روم. همیشه همین بوده. بوی کپک می‌آید، برمی‌گردم. بوی کپک مسیر را عوض می‌کند. همیشه همین بوده. بوها، صداها. دروغ‌ها. فریب‌ها. حواس انسانی. شاخک‌ها.

می‌خندم. زیر چتر بلند می‌خندم و باران دارد شلاق می‌زند بر سنگ‌فرش.

حالا یه چیزی می‌شه دیگه، چیکارش کنم.

مستی به چشمِ شاهدِ دلبندِ ما خوش است / زآن رو سپرده‌اند به مستی زمام ما

خیز و در کاسه‌ی زر آبِ طربناک انداز / پیشتر زان که شود کاسه‌ی سر خاک‌انداز

حافظ

بحث بر سر شعر معاصر زبان فارسی بسیار است. پرسش‌های بسیار در ذهنم است که این شعری که روزانه نوشته می‌شود چه نسبتی با شعر کهن زبان فارسی دارد. این شعر ادامه‌ی شعر زبان فارسی‌ست یا ادامه‌ی شعر ترجمه شده‌ی صد و پنجاه سال اخیر. آیا این شعر در پیوند است با شعر رودکی و سعدی و حافظ و خیام و فردوسی؟ گمان نمی‌کنم بشود پاسخ مثبت به این پرسش داد. آیا اساساً دیگر چنین پیوندی غیرممکن است؟ مانند فلسفه‌ی یونان؟ اما تئاتر انگلیس آیا به شکلی ادامه‌ی نمایشنامه‌نویسان قدیمش نیست؟ با قدمت بسیار کمتر البته.

در این رابطه من از بحث‌ها و صحبت‌های آقای آریاسپ دادبه،‌ دیباچه‌ای بر تاریخ هنر و فرهنگ ایران،‌ بسیار استفاده کردم. سپاس‌گزارم از ایشان. امیدوارم دیگرانی هم به این موضوع و پرسش‌هایش که چگونه تداوم فرهنگی هنری سالیان این سرزمین در هم شکست فکر کنند. چگونه دیگر پیاله‌های قدیمی در پیاله‌های جدید سرریز نشدند. این پرسش را می‌توان بسیار دقیق‌تر کرد.

دیباچه‌ای بر تاریخ هنر و فرهنگ ایران،‌ آریاسپ دادبه،‌ فصل‌نامه‌ی حرفه: هنرمند

نمی‌دانم. اگر روزگاری وقتی بیایم از پس این دو کاری که اکنون دستم است،‌ دوست دارم بنشینم و در این مورد تحقیق کنم که چه شد و چه بر سر این شعر سالیان آمد. حرف نیما یوشیج چه بود و بی‌شاگردی او چه آسیب‌هایی زد به این دوره و چگونه کسی کار او را پی نگرفت و یک وضعیت نا ( … نمی‌دانم چه صفتی اینجا بگذارم تا روشن‌تر کند حرفم را) شروع به رشد کرد. شعر ترجمه شده چه تاثیری داشت و ده‌ها متغیر دیگر. طبعاً دیگران در این مورد نظر دارند. حرف بسیار است و اینجا نمی‌خواهم وارد موضوعی شوم که باید با دقت و احتیاط در موردش نوشت.

بگذریم.

مصاحبه‌‌ی پاریس ریویو با خانم الیزابت بِشاپ را دیدم. مصاحبه را هنوز نخواندم. اما همان یک جمله‌ی تیتر برای من جالب بود، جمله‌ای‌ست که دوستان نزدیکم از من بسیار شنیده‌اند. همواره به نوعی معذب بوده‌ام در رابطه با این عنوانِ شاعر. نمی‌دانم مشکل الیزابت چیست، و او چه شکلی از شرمسار بودن را تجربه کرده،‌ شاید باید بروم بخوانم و نکته‌ای برایم روشن شود.

این وضعیتِ من البته ربط مستقیمی به موضوعی که در موردش نوشتم ندارد، این یک حس و جدال قدیمی‌ست.

There’s nothing more embarrassing than being a poet, really.

Elizabeth Bishop

خرداد تمام می‌شود.

جنگ کوچک من و کبوترها به پایان رسید. قبول کردند (حالا فعلاً البته) کاری به حسن‌یوسف‌ها نداشته باشند و در این چند هفته مراقبت و نگهبانی من حسن‌یوسف‌ها هم جان گرفتند و شاخ و برگ دادند و امیدوارم بدون من هم بتوانند روی پای خودشان بایستند.

یکی از زیباترین صبح‌های تهران است. هواشناسی می‌گوید باران می‌آید. خورشید آن دور است، زمین را گرم می‌کند و حسن‌یوسف‌ها با نورش رشد می‌کنند و قوی می‌شوند. امروز کمی در مورد پلاسما خواندم. آنجا در سطح خورشید. شکلی دیگر از ماده، در حرارت بالا،‌ جامد به مایع و بعد به گاز و در نهایت به این وضعیت یا شکل پلاسما می‌رسد. نزدیک به گاز. گازی خنثی شده. بخشی از اتم‌ها الکترون از دست داده‌اند و این وضعیت خاصی را به وجود می‌آورد. رساناست. نودونه درصد کیهان را تشکیل داده. می‌توانم چند جمله دیگر هم این اینجا بنویسم، اما بهتر است ننویسم چون می‌شود تکرار کردن و کپی کردن آنچه خوانده‌ام. فهم درستی درش نیست. اما برایم جالب بود. شگفت‌انگیز. باید درست بخوانم.

و اصلاً چه می‌خواستم بگویم؟ چه در ذهنم بود؟ هان، این. یک نظریه ساخته بودم. وقتی وضعیت ب را می‌خواهی،‌ اما شرایط برای ایجاد تغییر و رسیدن به وضعیت ب ممکن نیست، وارد وضعیت دال که در دسترس و ممکن است نشو. در واقع اینکه دال (هیچ‌چیزی) را جایگزین ب (خواسته‌ات) نکن. این کار رنجی ایجاد می‌کند که اوضاع را سخت‌تر می‌کند. ثانیاً شکلی از بی‌معنا شدن به همراه می‌آورد. اما ماندن و بودن در همان شرایط (که وضعیت ب درش به نظر ممکن نمی‌رسد) و تلاش کردن برای ایجاد تغییر در راستای خواسته‌ی ب منطقی‌تر است و به چشم من کیفیت زندگی را هم بیشتر می‌کند.

معنا.

حتی اگر هیچ‌وقت نرسی، معنا داری.

می‌تواند به کسی زنگ بزند. باید لابد زنگ بزند. کسی به ذهنش نمی‌رسد. می‌پیچد در کوچه‌ای که می‌داند کافه‌ای درش هست. یک جایی بنشیند. دختری که چشم‌هایش را خوب کشیده و ریمل زده. مانتو و شلوار اداری سرمه‌ای. با هم وارد کافه می‌شوند. مقنعه‌اش را کشیده پایین و دور گردنش است. به زن می‌گوید این‌طور و آن‌طور. بیست‌ساله‌ است شاید. نگاه می‌کند. می‌گوید نگران نباش. هیچی نمی‌شه. بامزه. بی‌تفاوت. فکرش جای دیگری‌ست. نگران؟ نه. خبری بود. دستش را پشت کمر بیست‌ساله می‌کشد با مهربانی. نمی‌داند چرا. دخترکی کم‌سن است. پس در صدایش نگرانی بوده. موجی که به آدم‌ها می‌رسد. حرکت کرده و رسیده. زن قد‌بلند بود. ماسک‌ زده بود. خانم بفرمایید. سرم می‌کنم. چشم. نه باید بروید دادسرا. نمی‌توانم. شالش را از کوله‌ در می‌آورد. نگران لپ‌تاپ و فایل‌های کاری‌. سرم می‌کنم. آخرین لحظات شال را چپانده بود توی کیفش. عکس گرفته شده. پرونده دارید. سرم کردم. باید بیایید. نمی‌توانم. مرد جوان قدکوتاهی با حالتی که خیلی زرنگیم می‌آید از صورتش عکس بیاندازد. سرش را می‌چرخاند. خوشحال که عینک آفتابی دارد. دم دکه‌ی روزنامه‌فروشی. مردم ساکت‌اند. یکی انگار جمله‌ای زیرلبی به اعتراض می‌گوید. یک نفر دیگر می‌گوید بگذار بره. از کدام وری‌هاست؟ نگاه نمی‌کند. می‌رود. زن می‌گوید بفرمایید خانم. شلوغ می‌شود. جرات مانور ندارند. چند بار می‌گوید. یادش نیست. چیزی جمله‌ای کلماتی را چند بار می‌گوید به آن‌ها. صورت زنِ مامور بدجنس نیست. خشن نیست. دریده نیست. به این نمی‌گویند شانس البته. می‌رود. چند متر که دور می‌شود چند مغازه‌دار بیرون ایستاده‌اند تماشا. انگار دارند دعوایی تصادفی گربه‌ای را نگاه می‌کنند. دست در جیب. می‌گوید گه تو این. گه تو اون. گه تو وجودتون. می‌خندند مغازه‌دارها.

قهوه‌ را می‌گذارد کنار دستم. دختری که موهایش را قهوه‌ای‌نارنجی کرده و پارچه‌ای مشکی به سر بسته. تشکر می‌کنم. بدون حرفی می‌رود. نمی‌گوید خواهش می‌کنم. لبخندی چیزی؟ گردن‌بند صدفی قشنگی به گردن دارد. یک ردیف گوش‌ماهی سفید. قبلا این رفتار اذیتم می‌کرد. ‌بی‌ادبی. حالا لبخند به لبم می‌آورد.

اردیبهشت ۱۴۰۳ تمام می‌شود.

جهان و کار جهان جمله هیچ بر هیچ است

هزار بار من این نکته کرده‌ام تحقیق

خواب‌ها در هم پیچیده شده بود، حرف‌ها و حادثات هم. که چه که گفته بودی این‌طور و آن‌طور. زمان گذشته بود و هر چه پشت سر بود دود بود. دود هم نبود. اهمیتی نداشت. در یک لحظه در یک روز آدمی را دیده بودی و دیگر آن آدم وجود نداشت. حرف‌هایت به او. حرف‌هایش به تو. نظرت. قضاوتش. اشتباه‌ها و واکنش‌ها و همه چیز وجود نداشت. جهان در ساعت پنج صبح ایستاده بود. بدون خط. راحت. بی‌حافظه. عنوان «کلمه هنوز آن‌جا بود» خوب است؟ می‌گویم خوب است. بعد پشیمان می‌شوم. تمام کلمات هنوز آنجا هستند و این یعنی هیچ کلمه‌ای هیچ جا نیست.

پنج صبح تمام می‌شود.

ماجراها بسیار بود. حادثات عجیب و غریب. خوشم می‌آید از طنین حادثات. گرچه حادثات خودش خوش‌آمدنی نبود. ماجرای ب، ماجرای الف و جیم و دال. در نهایت گفتم که گویا این دین آزمونی‌ست برای بی‌دین‌ها. اینکه اصولی در ذهن داری، اما در واقعیت چه می‌کنی موضوع مهمی‌ست. هر کس روی خط زندگی خودش پیش می‌رود،‌ بیشتر از حرف رفتار آدمی‌ست که تغییرات را پیش می‌برد.

دامن‌آلوده، اگر خود همه حکمت گوید / به سخن گفتنِ زیباش،‌ بَدان،‌ بِه نشوند

وآن که پاکیزه رَود،‌ گر بنشیند خاموش / همه،‌ از سیرت زیباش، نصیحت شنوند

یک روزهایی خوبه آدم زیر خرواری از کار له بشه و فرصت نکنه زبان باز کنه و چرند بگه. از این نظر امروز روز باشکوهِ کارکن‌وزِرنزنِ درستی بود.

How does someone write in a way “not imitative of the natural speech of educated men,” how might he exploit our “inability to speak in an ordinary way”? How does he get so good at describing “the banality of the banal man”?

این‌طوری‌ها فروردین ۱۴۰۳ تمام می‌شود. و البته در میان مراقب‌خودت‌باش‌های بسیار.